sponsorzy
Projekt „Aby dojść do źródeł, trzeba płynąć pod prąd” o wartości całkowitej 433.900 zł dofinansowany jest w kwocie 378.880 zł ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a jego część pod nazwą „Łodzią po skarb – gra miejska i warsztaty dla uczniów dotyczące ochrony wód” o wartości ogólnej 43.458 zł jest dofinansowana w formie dotacji ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi w kwocie 25.050 zł (słownie: dwudziestu pięciu tysięcy pięćdziesięciu złotych).Zgodnie z wymogiem WFOŚiGW musimy też podać w tym miejscu link do strony www.zainwestujwekologię.pl
patroni
Międzynarodowe prawo wodne
Przykłady pierwszych rozwiązań prawnych dotyczących zasobów wodnych odnajdujemy już w starożytnym Egipcie. Początkowo społeczności tworzyły systemy prawne oparte na prawie zwyczajowym, które później stanowiło podwaliny dla współczesnego skodyfikowanego prawodawstwa. Najwcześniej powstawały przepisy dotyczące kluczowej funkcji, jaką spełniały ówcześnie rzeki i morza, czyli nawigacji. Wzrost populacji, rozwój rolnictwa i irygacji, których efektem było coraz większe zapotrzebowanie na wodę, wymusił na społecznościach stworzenie przepisów regulujących również podział tych zasobów.
Rozwój Międzynarodowego prawa wodnego jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Pierwszym zagadnieniem prawa wodnego, którego kodyfikacji podjęła się społeczność międzynarodowa było wykorzystywanie międzynarodowych rzek do żeglugi śródlądowej. Była to w tamtym okresie najważniejsza kwestia – jak zapewnić możliwość transportu dóbr i osób wzdłuż biegu rzek – co stanowiło element niezbędny dla rozwoju handlu. Kodyfikację pozażeglownego użytkowania zasobów wodnych rozpoczęto dopiero w XX wieku – po gwałtownym rozwoju innych niż żegluga środków transportu. Ze względu na rozwój wielu gałęzi prawa zwyczajowego dotyczącego zasobów wodnych oraz wzrost liczby konfliktów o te zasoby uznano rozwój pozażeglownego prawa międzynarodowego za bardzo ważny.
Do dziś w związku z brakiem ratyfikacji Konwencji ONZ o prawie pozażeglownego użytkowania międzynarodowych cieków wodnych przez wymaganą do jej wejścia w życie liczbę państw, ważną rolę w kwestii podziału wód międzynarodowych rzek odgrywa prawo zwyczajowe.
Aby podzielić zasoby wodne międzynarodowej rzeki w sposób sprawiedliwy i racjonalny prawo zwyczajowe wprowadza zasadę efektywnego podziału. Według tej zasady wody międzynarodowej rzeki powinny zostać podzielone w taki sposób, by korzystać z nich jak najwydajniej. Stosowanie zasady efektywności nie może jednak pozbawiać państw należnego im udziału ze względu na nieefektywność. W związku z tym udział państw rozwijających się nie może zostać ograniczony z powodu nieefektywnego gospodarowania wodą przez te państwa. Sposób podziału powinien przynosić korzyści wszystkim uczestnikom i brać pod uwagę wiele aspektów społecznych, gospodarczych, ludnościowych i ekonomicznych, a także hydrologię samego dorzecza międzynarodowego.
Z międzynarodowego prawa zwyczajowego wywodzą się również dwie uznawane powszechnie normy: zasada zobowiązująca państwa do niepowodowania znaczących szkód innym użytkownikom międzynarodowej rzeki oraz pryncypium zobowiązujące do przeprowadzenia konsultacji z zainteresowanymi stronami. Według pierwszej zasady działania państw nadbrzeżnych nie powinny zagrażać korzystnemu użytkowaniu rzeki przez inne państwa, jak również ich środowisku naturalnemu, życiu ludzkiemu lub bezpieczeństwu. Natomiast druga zasada narzuca na państwa obowiązek powiadamiania, konsultowania i negocjowania ze wszystkimi zainteresowanymi stronami działań, które mogą w swojej konsekwencji doprowadzić do powstania znaczących szkód opisanych wyżej.
Wielokrotnie poddawano dyskusji zasadę naturalnych bądź historycznych praw państw to użytkowania zasobów wodnych. Zwyczajowe prawo międzynarodowe wyraźnie daje pierwszeństwo istniejącemu użytkowaniu nad dopiero planowanym. Praktyka państw pokazuje jednak, że zasada ta nie może być stosowana bez analizy innych czynników. Reguła uprzedniego zawładnięcia wykorzystana została podczas debaty Komisji do sprawy Nilu w 1929 roku oraz podczas rozmów dotyczących projektu irygacyjnego na rzece Helmand w 1939 roku.
W przeszłości w praktyce międzynarodowej często przyznawano pierwszeństwo niektórym rodzajom użytkowania zasobów wodnych nad innymi jej zastosowaniami w przypadkach, gdy były one nie do pogodzenia. Za taki preferowany rodzaj użytkowania uznawano żeglugę. Obecnie wszystkie sposoby korzystania z zasobów wodnych zgodnie ze zwyczajowym prawem międzynarodowym uznawane są za równoważne. Praktyka pokazuje jednak coraz wyraźniejszą tendencję do przyznawania pierwszeństwa potrzebom gospodarstw domowych i użytkowania zasobów jako wody pitnej.
Z myślą o sprawiedliwym podziale zasobów wodnych sformułowana została również zasada wzajemnych korzyści. Zakłada ona że, aby doszło do kooperacji pomiędzy państwami nadrzecznymi wszystkie muszą odnieść korzyści z tej współpracy. Stąd na przykład państwa leżące w górnym biegu rzeki powinny zostać wynagrodzone przez państwa znajdujące się w dolnym biegu w sytuacji, gdy prowadzony przez nie projekt przynosi wzrost przepływu wody we wszystkich państwach. Korzyści te mogą mieć charakter ekonomiczny lub polityczny. Do umów międzynarodowych dotyczących podziału wód międzynarodowej rzeki często dołączano aneksy dotyczące na przykład przyznawania koncesji. Aby jak najlepiej wykorzystać fakt zawarcia porozumienia często stosowano zasadę „powiązań”. Starano się przy tej okazji rozwiązać również inne problemy lub zawrzeć korzystne umowy o handlu dwustronnym. Ponadto międzynarodowe prawo zwyczajowe kreuje obraz przyjaznych dobrosąsiedzkich stosunków pomiędzy państwami nadrzecznymi jako model postępowania we współpracy międzynarodowej. Państwa nadbrzeżne zobowiązane są do wymiany informacji, wyników badań na temat międzynarodowej rzeki oraz współpracy badawczej w celu ochrony środowiska naturalnego.
Wszelkie dysputy i konflikty, wynikające z dzielenia zasobów cieku wodnego, powinny być rozwiązywane na drodze pokojowej. W związku z brakiem skodyfikowanego międzynarodowego prawa wodnego po dziś dzień konflikty między państwami rozwiązywane są w oparciu o prawo zwyczajowe. Składa się ono z zasad, które ułatwiają państwom ustalenie sprawiedliwego podziału zasobów.
Marta Lipowska-Hamdy